Τι λέει η Βίβλος περί σοφίας

Πόσο συχνά οι ηγεμόνες μας εκζητούν την άνωθεν σοφία ώστε να διοικούν δίκαια το λαό τους; Συνήθως επιθυμούν δύναμη, υγεία, μακροζωία, πλούτη και δόξα. Η Βίβλος παρουσιάζει όμως μια από τις εξαιρέσεις. Είναι ο βασιλιάς Σολομών που, παρόλο που στέφθηκε όταν ήταν νεαρός, ζήτησε από το Θεό σοφία. Ας δούμε το όνειρό του:

«Και ο Κύριος φάνηκε στο Σολομώντα στη Γαβαών την ώρα τού ύπνου, κατά τη διάρκεια της νύχτας· και είπε ο Θεός: “Ζήτησέ μου τι να σου δώσω”.

 Και ο Σολομών είπε: “Εσύ έκανες μεγάλο έλεος στον δούλο σου τον Δαβίδ, τον πατέρα μου, επειδή περπάτησε μπροστά σου με αλήθεια, δικαιοσύνη, και ευθύτητα καρδιάς μαζί σου· και του διαφύλαξες αυτό το μεγάλο έλεος, και του έδωσες γιο να κάθεται επάνω στον θρόνο του, όπως αυτή την ημέρα.

Kαι τώρα, Κύριε Θεέ μου, εσύ έκανες το δούλο σου βασιλιά, αντί του Δαβίδ, του πατέρα μου.  Αλλά εγώ είμαι μικρό παιδί, και δεν γνωρίζω την έξοδό μου ή την είσοδό μου. (…)

Δώσε, λοιπόν, στον δούλο σου νοήμονα καρδιά, στο να ακούει και να κρίνει τον λαό σου με δικαιοσύνη,  ώστε να διακρίνει ανάμεσα στο καλό και στο κακό· επειδή, ποιος θα μπορέσει να κρίνει αυτόν τον μεγάλο λαό σου;”

Και ο λόγος αυτός άρεσε στον Κύριο, ότι ο Σολομών ζήτησε αυτό το πράγμα. Και ο Θεός του είπε:
“Επειδή ζήτησες αυτό το πράγμα, και δεν ζήτησες για τον εαυτό σου μακροζωία, και δεν ζήτησες πλούτη, και δεν ζήτησες τη ζωή των εχθρών σου, αλλά ζήτησες για τον εαυτό σου σύνεση για να εννοείς κρίση, δες, έκανα σύμφωνα με τα λόγια σου:

Να, σου έδωσα μια σοφή και συνετή καρδιά, ώστε δεν στάθηκε όμοιός σου πριν από σένα, ούτε ύστερα από σένα θα εγερθεί όμοιός σου. Σου έδωσα μάλιστα ακόμα και ό,τι δεν ζήτησες, και πλούτο και δόξα, ώστε ανάμεσα στους βασιλιάδες δεν θα υπάρχει κανένας όμοιος με σένα σε όλες τις ημέρες σου.

Και, αν περπατάς στους δρόμους μου, φυλάσσοντας τα διατάγματά μου και τις εντολές μου, καθώς περπάτησε ο Δαβίδ ο πατέρας σου, τότε θα μακρύνω τις ημέρες σου.”

 Και ο Σολομών ξύπνησε· και να, ήταν όνειρο. Και ήρθε στην Ιερουσαλήμ, και στάθηκε μπροστά στην Κιβωτό της Διαθήκης του Κυρίου, και πρόσφερε ολοκαυτώματα, και έκανε ειρηνικές προσφορές, και έκανε συμπόσιο σε όλους τους δούλους του.» (Α´ Βασιλέων, 5-15)

Εδώ βλέπουμε το νεαρό βασιλιά Σολομώντα να ονειρεύεται, ζητώντας από το Θεό σοφία. Και η σοφία του δόθηκε, και ο Σολομών κατάλαβε ότι το όνειρο ήταν προφητικό και γι’ αυτό ευχαρίστησε τον Κύριο. Οι Παροιμίες της Βίβλου που ο βασιλιάς Σολομών χάρισε στην ανθρωπότητα είναι αποτέλεσμα της άνωθεν σοφίας που έλαβε.

«Μακάριος ο άνθρωπος που βρήκε σοφία, και ο θνητός που απέκτησε σύνεση· επειδή το να εμπορεύεται κανείς αυτήν είναι καλύτερο από θησαυρούς χρυσού και αργυρίου.

Είναι πολυτιμότερη από ευγενείς λίθους· και όλα όσα κι αν επιθυμήσει  κανείς δεν είναι αντάξιά της.

Μακρότητα ημερών βρίσκεται στο δεξί της χέρι, και στο αριστερό της, πλούτος και δόξα.

Οι δρόμοι της είναι τερπνοί, και όλα τα μονοπάτια της ειρήνη.

Είναι δέντρο ζωής σ' αυτούς που την αγκαλιάζουν· και μακάριοι όσοι την κρατούν.

Με τη σοφία ο Κύριος θεμελίωσε τη γη· με σύνεση στερέωσε τους ουρανούς.» (Παροιμίες 3: 13-19)

 Ο Σολομών εγκωμιάζει τη σοφία ως την πολυτιμότερη αξία που μπορεί ν’ αποκτήσει ο άνθρωπος. Μιλώντας από προσωπική εμπειρία, την αξιολογεί ως ανώτερη από κάθε άλλο εφόδιο. Ο άνθρωπος που απέκτησε σοφία,  βιώνει την ευτυχία, διότι οι δρόμοι της σοφίας  είναι ευχάριστοι και οδηγούν στην ειρήνη.  Το ν’ αποκτήσει κανείς σοφία σημαίνει να βρει την αλήθεια για το Θεό, για τον εαυτό του, για τον κόσμο, και για το σκοπό της δημιουργίας. Το να είναι κανείς σοφός σημαίνει να γνωρίζει πώς να ζει και να δρα ώστε να επιτυγχάνεται ο σκοπός της ύπαρξής του. Το να ερμηνεύει τα πάντα σωστά, σημαίνει να είναι ικανός να εξηγεί τι συμβαίνει μέσα του και γύρω του.

Το κέρδος από την απόκτηση σοφίας είναι απείρως μεγαλύτερο από το κέρδος σε χρυσό, ασήμι και όλα τ’ άλλα πολύτιμα μέταλλα μαζί. Πραγματικά, τίποτα απ’ όσα θα μπορούσε κανείς να επιθυμήσει δεν συγκρίνεται με τη σοφία. Πόσο ανόητος είναι ο άνθρωπος που θρηνεί για την απώλεια χρήματος, όταν σαν συνέπεια αυτής της απώλειας έχει αποκτήσει  κάτι πολυτιμότερο, δηλαδή σοφία!

Η σοφία κρατάει στο δεξί της χέρι το δώρο της μακροζωίας. Όταν κανείς γνωρίζει πώς να σκέπτεται και να ενεργεί, προστατεύει την υγεία του από πολλούς κινδύνους. Η σοφία βοηθάει τον άνθρωπο να τρέφεται σωστά, να διατηρεί καλή ισορροπία στις συγκινήσεις του, να εργάζεται με μέτρο, να διατηρεί σωστές σχέσεις με τους συνανθρώπους του, και να ανανεώνει τις δυνάμεις του μέσω επικοινωνίας με το Θεό. Πράγματι η σοφία είναι δένδρο ζωής σ’ εκείνους που την κρατάνε σφικτά, γεμίζοντάς τους  με ευλογίες.

«Η παιδεία φυλάσσει οδούς δικαίας ζωής· ενώ εκείνος που αποστρέφεται τον έλεγχο, αποπλανιέται.» (Παροιμίες 10: 17)

Ο συνετός άνθρωπος δίνει προσοχή στην παιδεία, κι έτσι βαδίζει το δρόμο μιας δίκαιης ζωής. Ένα τέτοιο άτομο τροποποιεί τη συμπεριφορά του ανάλογα με τη συμβουλή ενός σοφότερου ανθρώπου. Αντίθετα εκείνος που απορρίπτει τον έλεγχο, βρίσκεται στο δρόμο της απώλειας. Χρειάζεται σοφία και ταπεινότητα για να δεχτεί κάποιος έλεγχο και να δώσει προσοχή σε συμβουλές συνετών ατόμων. Όμως, ο ανόητος και αλαζόνας προτιμάει να συνεχίζει τα λάθη του παρά να δεχτεί διόρθωση και οδηγία από κάποιον άλλο, ακόμη κι αν ο τελευταίος ήταν παραδεδεγμένα ένας σοφός άνθρωπος.

«Όπου εισέλθει υπερηφάνεια, εκεί εισέρχεται και καταισχύνη· οι δε ταπεινοί μελετούν τη σοφία.» (Παροιμίες 11: 2)

 Όπου υπάρχει υπερηφάνεια, εκεί υπάρχει και ανοησία. Ο υπερήφανος αρνείται ν’ αναγνωρίσει την άγνοιά του, τα λάθη του και τις αδυναμίες του. Όχι μόνο δεν δέχεται συμβουλή, αλλά επίσης δεν εισέρχεται ποτέ σε μια ειλικρινή αυτοκριτική ούτως ώστε να διορθώσει τον εαυτό του. Σαν αποτέλεσμα, ενωρίτερα ή αργότερα θα υποφέρει εξευτελισμό. Αντίθετα, το ταπεινό άτομο, επειδή είναι πάντα ανοιχτό στη γνώση και στις συμβουλές των συνετών, θα κερδίσει σοφία.

Ακολουθεί μια ακόμη παροιμία του Σολομώντα με το ίδιο νόημα: «Η υπερηφάνεια προηγείται του ολέθρου, και η υψηλοφροσύνη του πνεύματος προηγείται της πτώσης.» (Παροιμίες 16: 18)

 Η υπερηφάνεια, που οφείλεται στο έλλειμμα σοφίας, στρώνει το δρόμο της αυτοκαταστροφής. Αυτό φαίνεται πως είναι ένα αξίωμα. Το αλαζονικό πνεύμα θα οδηγήσει το άτομο στην πτώση του. Γιατί; Μήπως δεν είναι ο άνθρωπος ελεύθερος να είναι αλαζόνας; Βεβαίως και είναι, όπως είναι ελεύθερος να  είναι ψεύτης, μέθυσος, απατεώνας, κλπ. Όμως ένας άγραφος νόμος φαίνεται πως εκδηλώνεται εδώ, και απεργάζεται την τιμωρία (σωφρονισμό) του υπερήφανου ατόμου. Οι κυρίαρχοι νόμοι του Δημιουργού υπηρετούν στο να προωθούν το ύψιστο συμφέρον του ανθρώπου, το οποίο είναι η πνευματική του οικοδομή και εξέλιξη. Η ρίζα της υπερηφάνειας είναι ο ατομικισμός, πράγμα που ξεκινάει από την έλλειψη αυτογνωσίας και την άγνοια ως προς τις  αρνητικές συνέπειες που έχει η κακία αυτή σε ολόκληρη την προσωπικότητα.

«Στην αγαθή καρδιά (αναγνωρίζεται) η σοφία του άνδρα, ενώ στην καρδιά των αφρόνων δεν ανευρίσκεται.» (Παροιμίες 14: 33)

Η σοφία προϋποθέτει και συνεπάγεται αγαθή καρδιά, ενώ στους άφρονες δεν υπάρχει ίχνος σοφίας.

«Ο φόβος του Κυρίου είναι διδασκαλία σοφίας· και η ταπείνωση προπορεύεται της δόξας.» (Παροιμίες 15: 33)

Ο φόβος του Κυρίου  συνεπάγεται σοφία. Και το αντίστροφο ισχύει: Η σοφία διδάσκει το φόβο του Κυρίου, δηλαδή το σεβασμό προς τους κυρίαρχους άγραφους νόμους της Δημιουργίας, πράγμα που οδηγεί σε ευημερία. Όσο για την ταπεινότητα, αυτή ανοίγει το δρόμο στην τιμή. Ενωρίτερα ή αργότερα οι άνθρωποι θα τιμήσουν τον ταπεινό.

«Η ακεραιότητα των ευθέων θα τους οδηγεί· ενώ η υπουλότητα των στρεβλών θα τους καταστρέψει.» (Παροιμίες 11: 3)

 Ο ευθύς άνθρωπος αποκτά σοφία που τον καθοδηγεί με ασφάλεια στη ζωή του. Αντίθετα, η υπουλότητα εκείνων που διαστρεβλώνουν την αλήθεια τους δημιουργεί σύγχυση, και σαν αποτέλεσμα καταστρέφει τη ζωή τους. Παρόμοιο είναι και το νόημα της επόμενης παροιμίας:

«Η δικαιοσύνη των ευθέων θα τους ελευθερώσει· ενώ οι παράνομοι θα παγιδευτούν στην κακία τους.» (Παροιμίες 11: 6)

Οι άνθρωποι, συνειδητά ή ασυνείδητα, εν γνώσει ή εν αγνοία τους, είναι οδοιπόροι σ’ ένα ταξίδι πνευματικής ωρίμανσης και εξέλιξης. Όμως, ακόμη κι ένας ευθύς άνθρωπος θα μπορούσε να παγιδευτεί από κάποιο λάθος του. Κανένας δεν είναι αναμάρτητος και αλάνθαστος σε τούτο τον κόσμο. Όμως ο ευθύς άνθρωπος, που ακολουθεί την οδό της δικαιοσύνης, έχει μέσα του ενεργοποιημένους τους μηχανισμούς αυτοάμυνας ώστε να ελευθερωθεί. Αντίθετα, εκείνοι που παραβιάζουν το νόμο, θα παγιδευτούν στις κακίες τους, κι αυτό θα συμβεί όχι σαν θεληματική τιμωρία από έναν προσωπικό Θεό, αλλά σαν φυσική  συνέπεια των πράξεών τους.

«Εγώ, όμως, σας λέω, μη αντισταθείτε στον πονηρό· αλλά, όποιος σε ραπίσει στο δεξί σου σαγόνι, στρέψε σ' αυτόν και το άλλο.» (Κατά Ματθαίον 5: 39)

 Με αυτή την οδηγία ο Ιησούς ανατρέπει τη Μωσαϊκή εντολή περί ανταπόδοσης («Οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος»). Συμβουλεύει εκείνους που τον ακολουθούσαν, όταν προκαλούνται από ένα πονηρό άτομο, να στρέφουν και το άλλο μάγουλο για ράπισμα. Προφανώς δεν εξυπηρετεί τα καλύτερα πνευματικά και φυσικά συμφέροντα του ατόμου να γίνεται εκδικητικός  και να προσπαθεί να πατσίσει με αυτούς που του έχουν φερθεί άδικα. Έτσι κι αλλιώς, πρακτικά ο καλός άνθρωπος δεν μπορεί να υπερισχύσει ενός κακού ούτε στη φυσική ούτε στη λεκτική βία. Οι αρχές του τον συγκρατούν από του να πληρώσει τον άλλο με το ίδιο νόμισμα και να τον πληγώσει σωματικά και ψυχικά, ανεξαρτήτως πόσο ο ίδιος έχει αδικηθεί και πληγωθεί. Ένα ενάρετο άτομο γνωρίζει ότι η αντεκδίκηση προκαλεί περισσότερο πόνο και στα δύο αντιμαχόμενα μέρη. Απεναντίας, με το να στρέφει και το άλλο μάγουλο, είναι πιο πιθανό ότι ο καυγάς θα σταματήσει προτού ο επιτιθέμενος εξαπολύσει δεύτερο χτύπημα.

Τι συμβαίνει όμως όταν απειλείται η ζωή κάποιου αθώου; Υποθέτω ότι ο άγραφος και κυρίαρχος νόμος της αυτοσυντήρησης υπαγορεύει ότι ο δίκαιος πρέπει ν’ αντισταθεί στον επιτιθέμενο τόσο όσο είναι αναγκαίο για να διασώσει τη δική του ζωή και αυτήν της οικογένειάς του. Όμως ο πιστός άνθρωπος προσεύχεται να μη βρεθεί ποτέ σε  τέτοια  κρίσιμη θέση. Και πράγματι, με πίστη στο Θεό, σοφία και αγάπη, θα μπορεί να υπερισχύσει του επιτιθέμενου χωρίς να  χρειαστεί να τον πληγώσει, και μάλιστα θανάσιμα, βρισκόμενος σε άμυνα για την υπεράσπιση της δικής του ζωής.

« Όπως δεν είναι καλό να τρώει κανείς πολύ μέλι, έτσι πρέπει να είναι φειδωλός σε κολακευτικούς λόγους.» (Παροιμίες 25: 27)

Είναι καλό πράγμα να επαινεί κάποιος συνανθρώπους  του όταν πράγματι το αξίζουν. Όμως δεν πρέπει να υπερβάλλει σε κολακευτικά λόγια, για να μην φουσκώσει τον εγωισμό του αποδέκτη και βλάψει το χαρακτήρα του. Εκτός αυτού, πληθώρα επαινετικών λόγων  μπορεί να υποκρύπτει μια τάση κολακείας για προσωπικό κέρδος.

«Μην καυχάσαι  για την αυριανή ημέρα· επειδή δεν ξέρεις τι θα γεννήσει η ημέρα.» (Παροιμίες 27: 1)

 Δεν πρέπει να κομπάζουμε για το μέλλον, διότι κανείς δεν γνωρίζει αν θα είναι ζωντανός αύριο. Εξάλλου, το να κομπάζει κανείς υποκινεί ζήλεια στους άλλους πράγμα που απελευθερώνει αρνητική ενέργεια εναντίον των σχεδίων κάποιου. Βεβαίως πρέπει κανείς να προνοεί για το αύριο, αλλά δεν θα ’πρεπε ν’ αγωνιά ούτε να κομπάζει γι’ αυτό. Παράδοση στο θέλημα του Θεού για το παρόν και το μέλλον  είναι ο μόνος τρόπος για να βρει εσωτερική ειρήνη και χαρά στην καρδιά του.

«Βαριά είναι η πέτρα, και δυσβάσταχτη η άμμος· η οργή, όμως, του άφρονα είναι βαρύτερη κι από τα δύο.» (Παροιμίες 27: 3)  
 Πρόσεχε να μην προκαλέσεις την οργή ενός άφρονα διότι   μπορεί να γίνει άκρως επικίνδυνος και ενδέχεται να βλάψει σοβαρά εκείνους εναντίον των οποίων οργίζεται.  Η οργή του ηλίθιου είναι βαρύτερη από την πέτρα και πιο δυσβάστακτη από  φορτίο  άμμου. Γι’ αυτό, μια και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν τη διάκριση να κρίνουν ποιος είναι ηλίθιος, είναι ασφαλέστερο να μην προκαλούμε την οργή κανενός.

«Ο άφρονας εκφέρει όλο το θυμό του· ενώ ο σοφός τον συγκρατεί κατά μέρος.» (Παροιμίες 29: 11)

Το ν’ αφήνει κανείς αχαλίνωτο το θυμό του είναι δείγμα αφροσύνης. Ενωρίτερα ή αργότερα ο οργιζόμενος θα μετανιώσει για κάθε ανεξέλεγκτη έκρηξη θυμού, η οποία βλάπτει πρώτα την υγεία του, κι αντί να λύσει δημιουργεί νέα προβλήματα. Απεναντίας, ο σοφός άνθρωπος αυτοσυγκρατείται διότι γνωρίζει ότι έτσι θα βγει από κάθε άποψη  κερδισμένος.

«Ο θυμός είναι σκληρός, και η οργή οξεία· αλλά ποιος μπορεί να σταθεί μπροστά στη ζηλοτυπία;» (Παροιμίες 27: 4)

Η ζήλεια είναι πιο ανυπόφορη από το θυμό και την οργή. Η τυφλή ζήλεια μπορεί να ωθήσει κάποιον σε αγριότητα. Το άτομο που ζηλεύει και λυπάται για τα προσόντα,  τις επιτυχίες και την καλή τύχη του γείτονα, του φίλου, του αδελφού ή της αδελφής του, εξυφαίνει με τα συναισθήματα ζηλοτυπίας μια  πραγματική οντότητα, ένα προσωπικό δαίμονα-πάθος του οποίου γίνονται έρμαια. Ο δαίμονας της ζήλειας  είναι  βίαιος και ανάλγητος.

 Πολύ πιθανόν ο Σολομών, που είχε ευλογηθεί γενναιόδωρα από τη Φύση με πολλά χαρίσματα, να είχε γίνει συχνά αποδέκτης ζήλειας από άτομα του περιβάλλοντός του, που θεωρούσε φίλους του. Η σοβαρότητα των εκρήξεων του δαίμονα της ζήλειας δεν έχει όρια. Το άτομο που ζηλεύει είναι ψυχολογικά άρρωστο, και υποφέρει και το ίδιο μετά από κάθε ξέσπασμα ζήλειας. Αν ξεσκίζει με τα πικρόχολα λόγια του τα σωθικά του αποδέκτη της ζήλειας του, έχει πρώτα ξεσκίσει τα δικά του σωθικά. Ένα τέτοιο άτομο χρειάζεται τη συμπόνια και τις προσευχές μας παρά μια ολομέτωπη επίθεση. Το άτομο που ζηλεύει χρειάζεται πνευματική αφύπνιση ώστε να μπορέσει να δει το πρόβλημά του και να προσπαθήσει να λυτρωθεί από το δαίμονα της ζήλειας.

 «Μην απαντάς στον άφρονα σύμφωνα με την αφροσύνη του, για να μη γίνεις κι εσύ όμοιος μ' αυτόν.

Να απαντάς στον άφρονα σύμφωνα με την αφροσύνη του, για να μην είναι σοφός στα μάτια του.» (Παροιμίες 26: 4-5)

Στα  ανωτέρω δύο εδάφια των Παροιμιών του σοφού Σολομώντα, που φαίνεται ν’ αλληλοσυγκρούονται, βλέπουμε τον προβληματισμό του για τον τρόπο που πρέπει ο συνετός άνθρωπος ν’ αντιμετωπίζει έναν άφρονα. Να του μιλήσει με σοφία ή να κατέβει στο επίπεδό του και να του απαντήσει ανάλογα με την ανοησία του;  Να χρησιμοποιήσει λογικά επιχειρήματα, ή να τον αντιμετωπίσει με την ίδια γλώσσα, μήπως έτσι τον αφυπνίσει;

Σε κάθε περίπτωση, ακόμη κι ένας σοφός σηκώνει τα χέρια ψηλά προσπαθώντας να γίνει κατανοητός από έναν άφρονα. Κάποιες φορές θα επιλέξει τη σιωπή, αρνούμενος να κατέβει στο επίπεδό του και να του απαντήσει αναλόγως. Άλλες φορές όμως θα κρίνει ότι πρέπει να συγκρουστεί μαζί του για να ξεσκεπάσει την αφροσύνη του ανόητου. Σε κάθε περίπτωση, ο άφρονας θα  εμμένει στην αφροσύνη του, όπως μας λέει η επόμενη Παροιμία:

«Κι αν κοπανίσεις τον άφρονα μέσα σε γουδί, ανάμεσα σε σιτάρι που κοπανίζεται, η αφροσύνη του δεν θα αποχωριστεί απ' αυτόν.» (Παροιμίες 27: 22)

Αυτή είναι μια αλληγορία, φυσικά. Σίγουρα ο σοφός Σολομών δεν πιστεύει ότι ο άφρονας θα γίνει γνωστικός  μέσα από φυσική βία, δηλαδή με τη ράβδο της τιμωρίας. Μάλλον θέλει να δώσει έμφαση στο πόσο δύσκολο  είναι για έναν ανόητο ν’ αλλάξει την πατέντα της σκέψης του. Φαίνεται ότι  η λειτουργία της λογικής  στον άφρονα είναι διαταραγμένη και αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα παραμορφωμένη.

«Ο σοφός άνθρωπος,  όταν συνδιαλέγεται με τον άφρονα, είτε οργίζεται είτε γελάει, δεν βρίσκει ανάπαυση.» (Παροιμίες 29: 9)

Δεν πρέπει να έχει κανείς ψευδαισθήσεις ότι  μπορεί να φέρει έναν ανόητο στα συγκαλά του,  οσοδήποτε σκληρά κι αν προσπαθήσει.  Συνδιαλεγόμενος μ’ έναν άφρονα, είτε θυμώνει είτε γελάει επιστρατεύοντας το χιούμορ του, δεν πρόκειται να βγάλει άκρη. Ο σοφός άνθρωπος προσπαθώντας να συνεννοηθεί μ’ έναν άφρονα δεν βρίσκει ανάπαυση. Αντίθετα, επιμένοντας στην προσπάθεια, χάνει χρόνο, ενέργεια, ηρεμία μυαλού, ενίοτε δε φθείρει και την υγεία του.

« Όταν η αφροσύνη του ανθρώπου καταστρέφει τις οδούς  του τότε η καρδιά του αγανακτεί ενάντια στον Κύριο.» (Παροιμίες 19: 3)

Όλοι μας κάνουμε λάθη στη ζωή μας, και μερικές φορές οι συνέπειες είναι οδυνηρές. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο άνθρωπος δεν πρέπει να κατηγορεί το Θεό για την καταστροφή του. Μάλιστα, στρεφόμενος εναντίον του Θεού o άφρονας θα κάνει την κατάσταση που βιώνει πιο αφόρητη, καθώς καταθλίβει τον εσωτερικό “παράκλητο”, δηλαδή το Άγιο Πνεύμα που παρηγορεί και ενισχύει.

 Εάν εκζητούμε την άνωθεν σοφία πριν από τις μεγάλες αποφάσεις μας, εάν δηλαδή μάθουμε να διακρίνουμε την ήρεμη εσωτερική φωνή του πνεύματος, τότε θ’ αποφεύγουμε πολλά λάθη και τις καταστροφικές συνέπειές τους.

«Πόσο καλύτερη είναι η απόκτηση της σοφίας, παρά το χρυσάφι! Και προτιμότερη η απόκτηση της σύνεσης, παρά το ασήμι!» (Παροιμίες 16: 16)

 Και πάλι ο σοφός Σολομών εξαίρει με θαυμασμό την αξία της σοφίας και της σύνεσης. Ο πλούτος ωχριά μπροστά  τους.

«Ο σοφός φοβούμενος απομακρύνεται από το κακό· ο άφρονας, όμως, έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό του αναμιγνύεται με τον παράνομο.» (Παροιμίες 14: 16)

 Είναι δείγμα ωριμότητας και σοφίας να είναι κανείς προσεκτικός και να απομακρύνεται από το κακό. Όμως ο ανόητος δεν έχει αναστολές και συμμετέχει σε παράνομα παιχνίδια. Η μεγάλη αυτοπεποίθηση που έχει του στήνει παγίδες.

«Οι σοφοί αποκρύπτουν τα αισθήματα· ενώ το στόμα του προπέτη πλησιάζει συντριβή.» (Παροιμίες 10: 14)

Οι σοφοί άνθρωποι δεν αποκαλύπτουν τα συναισθήματα και τις ενδόμυχες σκέψεις τους. Ενώ σκέπτονται πολύ και ακούνε τους άλλους με προσοχή, μιλάνε λιγότερο. Απεναντίας, οι προπέτες που αυθαδιάζουν και μιλάνε χωρίς περίσκεψη στήνουν παγίδες για τον εαυτό τους.

«Η καρδιά που ευφραίνεται δίνει ευεξία · ενώ η κατάθλιψη ξηραίνει τα οστά.» (Παροιμίες 17: 22)

Η χαρά είναι το καλύτερο γιατρικό.  Αναζωογονεί τα κύτταρα και δίνει ευεξία στο σώμα. Ο άνθρωπος που δεν γκρινιάζει για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται,  που δεν παραπονιέται για όσα του έφερε η ζωή,  που δεν κατηγορεί ούτε τον εαυτό του ούτε τους άλλους για τις αποτυχίες και τα λάθη του, αλλά δέχεται τα πάντα με χαρά, έχει ανακαλύψει το μυστικό της υγείας. Αντίθετα, ο τεθλιμμένος βλάπτει τον οργανισμό του ανοίγοντας την πόρτα σε ασθένειες και ξηραίνει τα οστά του.

«Της ευφραινόμενης καρδιάς το πρόσωπο λάμπει,   ενώ της θλιμμένης καρδιάς το πρόσωπο είναι σκυθρωπό.» (Παροιμίες 15: 13)

Το πρόσωπο είναι ο καθρέφτης της καρδιάς.  Αν η καρδιά είναι γεμάτη ευφροσύνη, τότε το πρόσωπο είναι φωτεινό, χαρούμενο, γαλήνιο. Όταν όμως η καρδιά είναι βυθισμένη στη θλίψη, στην απαισιοδοξία, στο θυμό, στην ασυγχωρησία, στο φόβο και σε άλλα αρνητικά συναισθήματα, τότε το πρόσωπο γίνεται σκυθρωπό. Η χαρά ομορφαίνει το πρόσωπο και τη ζωή μας. Η θλίψη  μας ασχημαίνει και σηματοδοτεί πλείστες όσες αναποδιές.

«Η οργή φέρνει απώλεια· των φρονίμων η απόκριση  αποστρέφει τον θυμό, ενώ ο λυπηρός λόγος διεγείρει οργή.» (Παροιμίες 15: 1)

Οι φρόνιμοι, δηλαδή οι σοφοί άνθρωποι, γνωρίζουν πώς να καταπραΰνουν το θυμό του συνομιλητή τους με μια ήρεμη απάντηση. Απεναντίας, μια σκληρή απάντηση, ακόμη κι αν αυτή εκφράζει την αλήθεια, διεγείρει την οργή και κάνει τα πράγματα δυσκολότερα.

«Ο οξύθυμος άνθρωπος διεγείρει μάχες· ενώ ο μακρόθυμος σταματάει φιλονικίες.» (Παροιμίες 15: 18)

 Ο θυμός είναι μεταδοτικός. Όταν ένας οξύθυμος υψώνει τη φωνή, οι άλλοι γύρω του θα τον ακολουθήσουν και σε ελάχιστο χρόνο θα στηθεί μάχη. Απεναντίας, όταν ένας μακρόθυμος άνθρωπος βρίσκεται ανάμεσα, με τις σοφές και ήρεμες παρεμβάσεις του σταματάει τις φιλονικίες.

«Καλύτερος ο μακρόθυμος άνδρας παρά ο ισχυρός·  εκείνος δε που συγκρατεί την οργή του είναι πιο ισχυρός απ’ αυτόν που καταλαμβάνει μια πόλη.»  (Παροιμίες 16: 32)

 Δυνατός είναι ο άνθρωπος που δεν εξάπτεται εύκολα.  Χρειάζεται μεγάλη πνευματική δύναμη για να συγκρατήσει κανείς το θυμό του, ιδιαίτερα αν ο επιτιθέμενος τον αδικεί παράφορα. Κι όμως, οι νικητές σε μια φιλονικία είναι πάντα εκείνοι με το ήρεμο πνεύμα, ενώ οι θυμώδεις χάνουν τη μάχη των επιχειρημάτων.  Αυτοί που καταφέρνουν να συγκρατούν την οργή τους  είναι πιο ισχυροί από κάποιον που εκπορθεί μια πόλη, μας λέει ο σοφός Σολομών.

«Μη δώσετε το άγιο στους κύνες· ούτε να ρίξετε τα μαργαριτάρια σας μπροστά στους χοίρους, μήπως και τα καταπατήσουν με τα πόδια τους, και, αφού στραφούν, σας καταξεσχίσουν.» (Κατά Ματθαίον 7: 6)

 Αυτή είναι μια πολύτιμη συμβουλή του Ιησού που έχει ξεσηκώσει μεγάλη πολεμική, επειδή θεωρείται ρατσιστική. Ποιοι είναι οι “κύνες” και ποιοι είναι οι “χοίροι”; Ο Ιησούς, φυσικά, μιλάει για ανθρώπους που δεν είναι έτοιμοι να δεχτούν τον πνευματικό λόγο. Δεν είναι ο καθένας σε θέση να κατανοήσει τα πνευματικά πράγματα. Οι καρδιές μερικών ανθρώπων είναι ερμητικά κλειστές στην αλήθεια, κι αν ρίξει κανείς μπροστά τους πνευματικά μαργαριτάρια το πιο πιθανό είναι να τα καταπατήσουν. Μάλιστα, μπορεί να γίνουν και επικίνδυνοι στρεφόμενοι εναντίον του πιστού μεταχειριζόμενοι λεκτική βία ή ακόμη και φυσική. Σε κάθε περίπτωση είναι χαμένος χρόνος να προσπαθεί κανείς να διαφωτίσει κάποιον που δεν είναι έτοιμος για το φως. Χρειάζεται σοφία για να γνωρίζει κανείς τι θα πει, σε ποιον και πότε.

«Επειδή, ποιος από σας, θέλοντας να κτίσει έναν πύργο, δεν κάθεται πρώτα και λογαριάζει τη δαπάνη, αν έχει τα αναγκαία για να τον αποτελειώσει;

Μήπως, αφού βάλει θεμέλιο και δεν μπορεί να τον αποτελειώσει, αρχίσουν όλοι αυτοί που τον βλέπουν να τον περιπαίζουν, λέγοντας,  “Αυτός ο άνθρωπος άρχισε να κτίζει, και δεν μπόρεσε να αποτελειώσει”.» (Κατά Λουκά 14: 28-30)

 Αυτό είναι ένα μήνυμα με πολλούς αποδέκτες. Πριν ξεκινήσει κανείς ένα έργο, είτε υλικό είτε πνευματικό, πρέπει να υπολογίζει σωστά τι θα του στοιχίσει και αν έχει τα μέσα για να το αποπερατώσει. Καλός είναι ο ενθουσιασμός, και μάλιστα απαραίτητος, καλή είναι η πίστη στις δυνάμεις μας και στο Θεό,  χρειάζεται όμως και ρεαλισμός. Πρέπει να ζυγίσει κανείς σωστά κατ’ αρχήν τη φυσική αντοχή του και κατόπιν τις ψυχικές του ικανότητες, αν δηλαδή μπορεί  ν’ αντέξει απογοητεύσεις και πολεμική από τρίτους.  Πρέπει  επίσης να σκεφτεί τι θυσίες θα χρειαστεί να κάνει κι αν είναι πρόθυμος γι’ αυτές.  Πάνω απ’ όλα όμως, πρέπει να έχει ξεκαθαρίσει στο μυαλό και στην ψυχή του για ποιο λόγο θέλει να χτίσει αυτόν το πύργο, και  πώς  το χτίσιμό του θα προάγει το ατομικό υπέρτατο πνευματικό συμφέρον και το κοινωνικό καλό.

Εδώ θα κλείσω τη σύντομη αναφορά μου σε Βιβλικά εδάφια γεμάτα σοφία. Βεβαίως η Παλαιά και Καινή Διαθήκη, και ιδιαίτερα οι Παροιμίες του Σολομώντα, περιέχουν πολύ περισσότερα, κι αυτός που διψάει για σοφία δεν έχει παρά να συνεχίσει με διάκριση τη μελέτη τους.