Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι το χρήμα, η κατοχή περιουσίας, ο πλουτισμός γενικώς, είναι ο πρωταρχικός στόχος της πλειοψηφίας των ανθρώπων σε τούτη τη ζωή. Είναι το ιδανικό και το όραμά τους. Σε κάποιο βαθμό, αυτό είναι υγιές φαινόμενο, καθότι εξασφαλίζει μια αξιοπρεπή ζωή για το άτομο και τους εξαρτώμενους από αυτό. Όμως, όταν η επιθυμία για συσσώρευση πλούτου και πέραν των αναγκών του εξελίσσεται στο ακόρεστο πάθος της φιλαργυρίας και γίνεται εμμονή, τότε έχει ολέθριες επιπτώσεις στην πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου, πράγμα που είναι και ο γήινος προορισμός του. Ας δούμε τι έχει να μας πει η Βίβλος για το θέμα αυτό.
«Αν έβαλα την ελπίδα μου στο χρυσάφι ή είπα στο καθαρό χρυσάφι: "Εσύ είσαι το θάρρος μου", αν ευφράνθηκα, επειδή ήταν μεγάλος ο πλούτος μου και επειδή το χέρι μου βρήκε αφθονία, (…) κι αυτό θα ήταν καταδικάσιμο ανόμημα· επειδή θα αρνιόμουν το Θεό, τον Ύψιστο.» (Ιώβ 31: 24-25, 28)
Εδώ έχουμε ένα μέρος από τη σειρά ρητορικών ερωτήσεων του Ιώβ, σαν μια υπεράσπιση της αθωότητάς του ενώπιον του Θεού. Ο Ιώβ, που υπήρξε πολύ πλούσιος άνθρωπος, διαμαρτύρεται ότι δεν ήταν ένοχος πλεονεξίας. Αρνείται ότι ευφραινόταν κι ότι είχε εναποθέσει το θάρρος και την ασφάλειά του στον πλούτο του. Παραδέχεται ότι...
η πλεονεξία είναι ένα αμάρτημα που πρέπει να κρίνεται, διότι σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν εμπιστεύεται τον Ύψιστο.
Το να υπερηφανεύεται κανείς για τα πλούτη του και να εναποθέτει την εμπιστοσύνη του στο χρήμα είναι η χειρότερη μορφή ειδωλολατρίας. Σκληραίνει την καρδιά και αποξενώνει τον άνθρωπο από το Θεό, που είναι η πηγή διαρκούς χαράς και ασφάλειας. Παρόλα αυτά, πολλοί άνθρωποι δια μέσου των αιώνων έχουν προσκυνήσει το χρήμα περιφρονώντας τα μαθήματα της ζωής. Εξαρτώνται από τον πλούτο τους τόσο πολύ σαν να ήταν ικανός να τους εξασφαλίσει μια ευτυχισμένη ζωή και να αποτρέψει ακόμα και το θάνατο.
Ομολογουμένως είναι δύσκολο για τον άνθρωπο να έχει πλούτο και να μην εναποθέτει τις ελπίδες και την εμπιστοσύνη του σε αυτόν. Γι’ αυτό ο Ιησούς είχε πει ότι είναι δύσκολο για έναν πλούσιο να εισέλθει στη βασιλεία του Θεού, εννοώντας την βασιλεία του πνεύματος. Ωστόσο, αυτός καθ' αυτός ο πλούτος δεν είναι κακό πράγμα, εάν έχει αποκτηθεί με έντιμο και δίκαιο τρόπο και ένα μέρος του διατίθεται για το κοινό καλό. Είναι η διάθεση του ανθρώπου προς το χρήμα που κάνει τα πλούτη ευλογία ή κατάρα.
Ας δούμε τώρα τι είπε ο προφητάναξ Δαβίδ στους ψαλμούς για τον πλούτο:
«Καλύτερο το λίγο που έχει ο δίκαιος, παρά ο πολύς πλούτος των ασεβών.
Επειδή οι βραχίονες των ασεβών θα συντριφτούν· τους δικαίους, όμως, υποστηρίζει ο Κύριος.» (Ψαλμοί 37: 16-17) Ο δίκαιος απολαμβάνει το λίγο που έχει περισσότερο από ό,τι οι ασεβείς απολαμβάνουν τον μεγάλο πλούτο τους. Ο πλούσιος άνθρωπος αντλεί την ικανοποίησή του από τη σχέση του με το Θεό και την καθαρή του συνείδηση. Όμως οι ασεβείς πλούσιοι δε μπορούν ν’ αντλήσουν πραγματική ευτυχία από τον πλούτο τους.
«Μην θαυμάζεις όταν ένας άνθρωπος πλουτίσει, όταν η δόξα του οίκου του αυξηθεί· επειδή, στον θάνατό του, δεν θα πάρει μαζί του τίποτε, ούτε η δόξα του θα τον ακολουθήσει. (…) Ο άνθρωπος με τιμές χωρίς σοφία ομοιώθηκε με τα κτήνη τα φθειρόμενα.» (Ψαλμοί 49: 16-17, 20)
Μην εκπλήσσεσαι και θαυμάζεις όταν βλέπεις έναν άνθρωπο να γίνεται πλούσιος, λέει ο Δαβίδ. Δυστυχώς στην κουλτούρα μας οι άνθρωποι κάνουν είδωλα και έχουν για πρότυπα πλούσιους άνδρες και γυναίκες, και μάλιστα υποτάσσονται σε αυτούς. Θεωρούν τους πλούσιους σούπερ σταρ, άσχετα μάλιστα αν απέκτησαν τον πλούτο τους από κληρονομιά ή με ανέντιμα μέσα. Σήμερα, δυστυχώς, η αξία ενός ανθρώπου μετριέται με το χρήμα που έχει. Η τηλεόραση, οι εφημερίδες, τα περιοδικά και το Διαδίκτυο το επιβεβαιώνουν καθημερινά.
Όμως ο Δαβίδ μας θυμίζει το αυτονόητο: όταν ο άνθρωπος πεθάνει, δεν παίρνει τίποτα μαζί του. Όλος ο πλούτος του θα μείνει πίσω και άλλοι που δεν κοπίασαν θα τον σκορπίσουν χωρίς περίσκεψη, βλάπτοντας μάλιστα τους εαυτούς των.
Ο Δαβίδ επίσης μας λέει ότι ο πλούσιος που δεν έχει σοφία δεν διαφέρει πολύ από τα ζώα που χάνονται. Πλούτος χωρίς σοφία κάνει τον άνθρωπο κτηνώδη. Απεναντίας, όποιος πλούσιος είναι και σοφός δεν θα γίνει ποτέ σκλάβος στα πλούτη του. Το χρήμα δεν θα είναι δυνάστης αλλά υπηρέτης του – μέσον για να ωφελήσει όχι απλά την οικογένειά του αλλά και άλλους λιγότερο τυχερούς και ικανούς απ’ αυτόν.
Οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης ήταν πολύ σκληροί απέναντι στους πλούσιους:
«Θα ρίξουν το ασήμι τους στους δρόμους, και το χρυσάφι τους θα είναι σαν ακαθαρσία· το ασήμι τους και το χρυσάφι τους δεν θα μπορέσουν να τους λυτρώσουν κατά την ημέρα της οργής του Κυρίου· δεν θα χορτάσουν τις ψυχές τους, και δεν θα γεμίσουν τις κοιλιές τους· για τον λόγο ότι έγινε το πρόσκομμα της ανομίας τους.» (Ιεζεκιήλ 7: 19)
Σύμφωνα με τον Ιεζεκιήλ, τα πλούτη είναι παγίδα που παρασύρει τους ανθρώπους να αμαρτάνουν. Κατά την ημέρα της οργής του Κυρίου, που έρχεται όπως ο κλέφτης τη νύχτα, δηλαδή κατά την ημέρα της ανταπόδοσης όπου καθένας θερίζει αυτό που έσπειρε, το ασήμι και το χρυσάφι εκείνων που το συγκέντρωσαν με ανέντιμους τρόπους δεν θα τους ελευθερώσει. Θα τους είναι άχρηστο. Μάλιστα θα το πετάξουν στους δρόμους ως ακάθαρτο πράγμα διότι δεν τους έσωσε. Η ψυχή τους θα διψάει για ειρήνη και σωτηρία, αλλά ο πλούτος τους δεν θα τους ξεδιψάσει.
Για να δούμε τι είπε κι ένας άλλος μεγάλος προφήτης της Παλαιάς Διαθήκης, ο Ιερεμίας:
«Όπως η πέρδικα που κλωσσάει και δεν εκκολάπτει νεοσσούς, έτσι κι αυτός που αποκτάει πλούτη με άδικο τρόπο θα τα αφήσει στο μέσον των ημερών του, και στα έσχατά του θα είναι άφρονας.» (Ιερεμίας 17: 11) Αυτός που χρησιμοποίησε άδικα μέσα για ν’ αποκτήσει χρήματα, ίσως καταφέρει για κάποιο διάστημα να τα απολαύσει. Αργότερα όμως, στα μέσα της ζωής του, θα του έρθουν οι “λογαριασμοί” να πληρώσει για τις αδικίες του, και στα έσχατά του θα αποδειχτεί πως ήταν άφρονας. Ο άγραφος νόμος της ανταπόδοσης βρίσκεται διαρκώς σε λειτουργία και δεν είναι προσωπολήπτης. Η ζωή μας έχει δώσει πολλά παραδείγματα για τις συμφορές που βρίσκουν αυτούς που πλούτισαν παράνομα.
Και πάλι ο Ιερεμίας εξαπολύει «Ουαί» σ’ αυτούς που πλούτισαν αδικώντας:
«Ουαί σ' αυτόν που οικοδομεί το σπίτι του χωρίς δικαιοσύνη, και τα υπερώα του χωρίς ευθύτητα· αυτόν που μεταχειρίζεται την εργασία του πλησίον του δωρεάν, και δεν του αποδίδει το μισθό του κόπου του.» (Ιερεμίας 22: 13) Φαίνεται ότι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο ήταν μια σάπια συνήθεια από αμνημονεύτων χρόνων. Ο Ιερεμίας εξαπολύει «Ουαί» εναντίον εκείνων οι οποίοι δεν αποδίδουν το μισθό στους εργαζόμενους.
Η εκμετάλλευση των εργαζομένων απαγορευόταν από το Μωσαϊκό νόμο:
«Δεν θα αδικήσεις τον πλησίον σου ούτε θα αρπάξεις· δεν θα διανυχτερεύσει ο μισθός του μισθωτού σου μαζί σου μέχρι το πρωί.» (Λευιτικό 19:13)
«Δεν θα αδικήσεις μισθωτό, φτωχό και ενδεή από τους αδελφούς σου ή τους ξένους σου, που είναι στη γη σου, μέσα στις πύλες σου.
Θα του δώσεις τον μισθό του αυθημερόν, πριν ο ήλιος δύσει επάνω του· επειδή είναι φτωχός και έχει την ελπίδα του σ' αυτόν (το Θεό)· για να μη βοήσει εναντίον σου στον Κύριο, και γίνει σε σένα αμαρτία.» (Δευτερονόμιο 24: 14-15)
Αυθημερόν έπρεπε να αποδίδεται ο μισθός στον εργαζόμενο! Στις οικονομικές συναλλαγές με άλλους, οι άνθρωποι πρέπει να συμμορφώνονται με τις αρχές της δικαιοσύνης. Διαφορετικά, τα ουαί των φτωχών που αδικούνται, ενωρίτερα ή αργότερα θα έχουν αρνητικά αποτελέσματα πάνω τους αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία.
Ας δούμε τώρα τι λέει για τον πλούτο ο σοφός Σολομών στις Παροιμίες του:
«Η ευλογία του Κυρίου στην κεφαλή του δικαίου πλουτίζει, και λύπη δεν θα προστεθεί στην καρδιά.» (Παροιμίες 10: 22)
Ώστε η ευλογία του Θεού στον δίκαιο άνθρωπο που αποταμιεύει λίγο-λίγο μέσω έντιμης εργασίας θα του φέρει πλούτο! Και αυτός ο πλούτος δεν θα συνοδεύεται από λύπη στην καρδιά, όπως συμβαίνει με όσους πλουτίζουν με ανέντιμα μέσα.
«Καλύτερο το λίγο με δικαιοσύνη, παρά μεγάλα εισοδήματα με αδικία.» (Παροιμίες 16: 8) Είναι καλύτερα οι άνθρωποι να έχουν λιγότερα εισοδήματα αλλά να τ' αποκτούν με έντιμα μέσα, παρά να έχουν πολλά που τα απέκτησαν με απάτες και αδικίες. Οι πρώτοι, εάν φυσικά αρκούνται σε όσα έχουν και δεν μεμψιμοιρούν αλληθωρίζοντας προς τους πλούσιους, απολαμβάνουν τα λιγοστά αγαθά τους περισσότερο από ό,τι οι πλούσιοι την αφθονία τους, αφού οι τελευταίοι ποτέ δε νιώθουν ότι έχουν αρκετά και δε βρίσκουν γαλήνη στην καρδιά τους από τους φόβους που τους κυριεύουν.
«Το να επιδιώκει κάποιος θησαυρούς με ψευδή γλώσσα είναι κυνήγι ματαιοτήτων που κρύβουν παγίδες θανάτου.» (Παροιμίες 21: 6) Ο πλούτος εκείνων που τον απέκτησαν ψευδόμενοι, υπογράφοντας εν κρυπτώ απατηλά συμβόλαια, κλπ., είναι σαν τον καπνό που εξαφανίζεται γρήγορα. Ο πλουτισμός μέσω απάτης είναι ματαιότητα και θανατηφόρος παγίδα.
«Μην έχεις αγωνία να γίνεις πλούσιος· έχε τη σοφία να συγκρατείς τον εαυτό σου. Θα εστιάσεις τα μάτια σου σ' αυτό που δεν υπάρχει; Επειδή ο πλούτος, βέβαια, έχει φτερά σαν του αετού και πετάει.» (Παροιμίες 23: 4-5) Ο σοφός Σολομών προειδοποιεί τους ανθρώπους να μην αγωνιούν για το πώς θ’ αποκτήσουν χρήματα. Η ζήλεια γι’ αυτά που έχει ο άλλος μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα την καταπόνηση και την εξάντληση του εαυτού. Ο άνθρωπος πρέπει να έχει τη σοφία να συγκρατεί τον εαυτό του από το ανελέητο κυνηγητό χρήματος. Η υγεία, η εσωτερική γαλήνη, η καθαρή συνείδηση, ελεύθερος χρόνος για την οικογένεια και για πνευματική εξέλιξη, είναι πράγματα απείρως πολυτιμότερα από το χρήμα.
Εξάλλου το χρήμα είναι πολύ αβέβαιο και απρόβλεπτο. Από τη μια στιγμή στην άλλη μπορεί να κάνει φτερά. Αρκεί μια λανθασμένη απόφαση, μια αρνητική συγκυρία, η επιλογή λάθος προσώπων ως συνεργατών, κλπ., για να κάνει φτερά η περιουσία μέσα σε μια νύχτα. Το χρήμα είναι ρευστό, και σαν τέτοιο κανείς δεν μπορεί να το συγκρατήσει με ασφάλεια στα χέρια του.
«Ο πλούτος δεν μένει για πάντα· ούτε το στέμμα είναι εξασφαλισμένο για όλες τις γενεές.» (Παροιμίες 27: 24)
Ούτε το χρήμα ούτε η δόξα είναι εξασφαλισμένα για πάντα. Όμως ο πλούτος των αρετών της ψυχής και το στέμμα της δικαιοσύνης έχουν αιώνια αξία.
«Πλούτο και φτώχεια μη μου δώσεις. Προμήθευσέ μου τα δέοντα για να είμαι αυτάρκης. Μήπως χορτάσω και σε αρνηθώ, και πω: Ποιος είναι ο Κύριος;
Ή, μήπως, καθώς βρεθώ φτωχός, κλέψω και βλασφημήσω το όνομα του Θεού.» (Παροιμίες 30: 8β-9)
Ο πλούτος απομακρύνει τον άνθρωπο από το Θεό, δηλαδή από το πνευματικό μονοπάτι προς την ηθική τελείωση, που είναι και ο γήινος προορισμός του. Η φτώχεια επίσης μπορεί να ωθήσει τον άνθρωπο στην κλοπή και στην αγανάκτηση εναντίον του Θεού. Επομένως ο άνθρωπος πρέπει να εύχεται να έχει ό,τι χρειάζεται για να είναι αυτάρκης. Όπως λέει και το «Πάτερ ημών», ο άνθρωπος αρκεί να προσεύχεται για «τον άρτο τον επιούσιο».
Μερικές ακόμη αναφορές στον πλούτο βρίσκουμε στον Εκκλησιαστή:
«Αυτός που αγαπά το αργύριο δεν θα χορτάσει από αργύριο· ούτε από εισοδήματα αυτός που αγαπά την αφθονία· ματαιότητα είναι και τούτο.» (Εκκλησιαστής 5: 10)
Ο φιλάργυρος ποτέ δε χορταίνει, και ο πλεονέκτης ποτέ δε νιώθει ότι έχει αρκετά. Διαρκώς θέλει περισσότερα. Η πλεονεξία του τον σπρώχνει να επιδιώκει όλο και πιο πολλά, και δε μπορεί ποτέ να βρει εσωτερική ειρήνη και ευτυχία.
«Γλυκύς είναι ο ύπνος του εργάτη, είτε λίγο φάει είτε πολύ· ενώ ο χορτασμός του πλουσίου δεν τον αφήνει να κοιμάται.» (Εκκλησιαστής 5:12) Ένας εργαζόμενος με καθαρή συνείδηση, είτε με γεμάτο είτε με μισογεμάτο στομάχι απολαμβάνει ένα γλυκύ και ήσυχο ύπνο. Απεναντίας, η αφθονία του πλουσίου τον κάνει να χάνει τον ύπνο του. Ο φόβος των ληστών, των εκβιαστών, των απαγωγέων, ενδεχομένως και μια ένοχη συνείδηση, βασανίζουν τον πλούσιο.
Να και μια αναφορά του Εκκλησιαστή στην τσιγκουνιά:
«Υπάρχει μια αρρώστια που είδα κάτω από τον ήλιο: πλούτος που φυλάσσεται απ' αυτόν που τον έχει προς ζημία του.» (Εκκλησιαστής 5: 13) Υπάρχουν και πλούσιοι τσιγκούνηδες, που νιώθουν πάμφτωχοι και ζουν με στερήσεις ακόμη και βασικών αγαθών. Αυτό είναι μια αρρώστια, μας λέει ο Εκκλησιαστής, και ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει μαζί του;
Ας δούμε τώρα τι λέει η Καινή Διαθήκη για τον πλούτο και τους πλούσιους.:
«Μη θησαυρίζετε θησαυρούς στη γη, όπου ο σκόρος και η σκουριά καταστρέφουν και όπου κλέφτες κάνουν διαρρήξεις και κλέβουν.
Αντίθετα, να θησαυρίζετε για τους εαυτούς σας θησαυρούς στον ουρανό, όπου ούτε σκόρος καταστρέφει ούτε σκουριά, και όπου κλέφτες δεν κάνουν διαρρήξεις ούτε κλέβουν.
Γιατί όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι και η καρδιά σας.» (Κατά Ματθαίο 6: 19-21)
Εδώ έχουμε τα λόγια του ίδιου του Ιησού να κάνει έκκληση σ’ αυτούς που τον ακολουθούσαν για να μη συγκεντρώνουν υλικό πλούτο αλλά πνευματικούς θησαυρούς. Τέτοιοι θησαυροί δεν κινδυνεύουν ούτε από κλέφτες ούτε από σκόρο, αφού κανένας εξωτερικός παράγοντας δεν μπορεί να βλάψει τον πνευματικό θησαυρό της καρδιάς.
Εκείνοι, όμως, που συσσωρεύουν υλικό πλούτο θα απειλούνται πάντα από κάποιον ή κάτι και θα διακατέχονται από διαρκή φόβο μήπως τον χάσουν.
«Κατόπιν τους είπε: "Να προσέχετε και να φυλάγεστε από κάθε είδους πλεονεξία, γιατί η ζωή του ανθρώπου δεν εξαρτάται από τα υπάρχοντά του, όσα παραπανίσια πλούτη κι αν αποκτήσει".
Και συνέχισε με μια παραβολή λέγοντάς τους: "Κάποιου πλούσιου ανθρώπου τα χωράφια έδωσαν άφθονη σοδειά.
Σκεφτόταν λοιπόν ο άνθρωπος αυτός κι έλεγε από μέσα του: Τι θα κάνω τώρα που δεν έχω πού να αποθηκέψω τα γεννήματά μου; Είπε λοιπόν:
Να, τι θα κάνω. Θα γκρεμίσω τις αποθήκες μου και θα χτίσω μεγαλύτερες, κι εκεί θα συνάξω όλα τα γεννήματά μου και τα αγαθά μου.
Έπειτα θα πω στην ψυχή μου: Ψυχή έχεις πολλά αγαθά αποθηκευμένα που αρκούν για χρόνια πολλά. Ξεκουράσου, τρώγε, πίνε, απολάμβανε!
Αλλά ο Θεός του είπε: Άφρονα! Τούτη τη νύχτα την ψυχή σου απαιτούν από σένα. Όσα λοιπόν ετοίμασες, τίνος θα είναι;
Το ίδιο άφρονας είναι όποιος συγκεντρώνει πλούτη για τον εαυτό του και δεν πλουτίζει σε ευσέβεια".» (Κατά Λουκά 12: 15-21)
Αυτή είναι μια από τις πιο αξιοσημείωτες παραβολές του Ιησού. Ο πλεονέκτης είναι ανόητος διότι ποτέ δεν σκέπτεται το θάνατο, ακόμη κι όταν έχει φτάσει σε μεγάλη ηλικία. Συγκεντρώνει πλούτο αδιάκοπα σα να επρόκειτο να ζήσει χίλια χρόνια. Και θησαυρίζει ούτως ώστε μια μέρα να μη χρειάζεται να εργάζεται και να πει στην ψυχή του «ξεκουράσου, τρώγε, πίνε και απολάμβανε»! Ξαφνικά όμως φτάνει ο θάνατος, και ο άφρονας πλούσιος θα φύγει γυμνός, χωρίς πνευματικά στολίδια, ενώ όλοι οι θησαυροί του θα μείνουν πίσω και άλλοι θα τους ξοδέψουν και θα τους απολαύσουν χωρίς να έχουν κοπιάσει.
«Κι ο σπόρος που σπάρθηκε στ' αγκάθια είναι εκείνος που ακούει το λόγο, όμως η μέριμνα της γήινης αυτής ζωής και η απάτη του πλούτου καταπνίγουν το λόγο και γίνεται άκαρπος.» (Κατά Ματθαίον 13: 22)
Είναι δύσκολο για το σπόρο της πνευματικής διδασκαλίας να ριζώσει και ν’ ανθίσει στις καρδιές εκείνων που αγαπούν τον πλούτο. Οι κοσμικές έγνοιες και η αγάπη του πλούτου είναι σαν τ’ αγκάθια που πνίγουν το σπόρο και δεν τον αφήνουν ν’ ανθίσει και να φέρει καρπό. Αποσπούν την προσοχή του ανθρώπου από του ν’ ακολουθήσει το μονοπάτι της δικαιοσύνης και να περπατήσει σε αυτό, κάτι που θα έπρεπε να είναι η προτεραιότητα στη ζωή μας.
«Πουλήστε τα υπάρχοντά σας, και δώστε ελεημοσύνη. Κάντε για τον εαυτό σας βαλάντια που δεν παλιώνουν, θησαυρό στους ουρανούς που δεν χάνεται, όπου κλέφτης δεν πλησιάζει ούτε σκουλήκι καταστρέφει. Επειδή όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι και η καρδιά σας.» (Κατά Λουκά 12: 33-34) Εδώ έχουμε μια ακόμη προτροπή του Ιησού, ομολογουμένως δύσκολα εφαρμόσιμη. Πρέπει κανείς να πουλάει τα υπάρχοντά του και να δίνει ελεημοσύνη! Όλα; Αν καταφέρναμε να πουλήσουμε και να δίναμε ελεημοσύνη έστω από το περίσσευμα της περιουσίας μας, κάτι που δεν θα στερούσε τα αναγκαία από τους εαυτούς μας και την οικογένειά μας, θα ξαλαφρώναμε από το περιττό βάρος που μας φράζει το δρόμο προς την πνευματική τελείωση, εξασφαλίζοντας πνευματικούς θησαυρούς.
«Αν έβαλα την ελπίδα μου στο χρυσάφι ή είπα στο καθαρό χρυσάφι: "Εσύ είσαι το θάρρος μου", αν ευφράνθηκα, επειδή ήταν μεγάλος ο πλούτος μου και επειδή το χέρι μου βρήκε αφθονία, (…) κι αυτό θα ήταν καταδικάσιμο ανόμημα· επειδή θα αρνιόμουν το Θεό, τον Ύψιστο.» (Ιώβ 31: 24-25, 28)
Εδώ έχουμε ένα μέρος από τη σειρά ρητορικών ερωτήσεων του Ιώβ, σαν μια υπεράσπιση της αθωότητάς του ενώπιον του Θεού. Ο Ιώβ, που υπήρξε πολύ πλούσιος άνθρωπος, διαμαρτύρεται ότι δεν ήταν ένοχος πλεονεξίας. Αρνείται ότι ευφραινόταν κι ότι είχε εναποθέσει το θάρρος και την ασφάλειά του στον πλούτο του. Παραδέχεται ότι...
η πλεονεξία είναι ένα αμάρτημα που πρέπει να κρίνεται, διότι σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν εμπιστεύεται τον Ύψιστο.
Το να υπερηφανεύεται κανείς για τα πλούτη του και να εναποθέτει την εμπιστοσύνη του στο χρήμα είναι η χειρότερη μορφή ειδωλολατρίας. Σκληραίνει την καρδιά και αποξενώνει τον άνθρωπο από το Θεό, που είναι η πηγή διαρκούς χαράς και ασφάλειας. Παρόλα αυτά, πολλοί άνθρωποι δια μέσου των αιώνων έχουν προσκυνήσει το χρήμα περιφρονώντας τα μαθήματα της ζωής. Εξαρτώνται από τον πλούτο τους τόσο πολύ σαν να ήταν ικανός να τους εξασφαλίσει μια ευτυχισμένη ζωή και να αποτρέψει ακόμα και το θάνατο.
Ομολογουμένως είναι δύσκολο για τον άνθρωπο να έχει πλούτο και να μην εναποθέτει τις ελπίδες και την εμπιστοσύνη του σε αυτόν. Γι’ αυτό ο Ιησούς είχε πει ότι είναι δύσκολο για έναν πλούσιο να εισέλθει στη βασιλεία του Θεού, εννοώντας την βασιλεία του πνεύματος. Ωστόσο, αυτός καθ' αυτός ο πλούτος δεν είναι κακό πράγμα, εάν έχει αποκτηθεί με έντιμο και δίκαιο τρόπο και ένα μέρος του διατίθεται για το κοινό καλό. Είναι η διάθεση του ανθρώπου προς το χρήμα που κάνει τα πλούτη ευλογία ή κατάρα.
Ας δούμε τώρα τι είπε ο προφητάναξ Δαβίδ στους ψαλμούς για τον πλούτο:
«Καλύτερο το λίγο που έχει ο δίκαιος, παρά ο πολύς πλούτος των ασεβών.
Επειδή οι βραχίονες των ασεβών θα συντριφτούν· τους δικαίους, όμως, υποστηρίζει ο Κύριος.» (Ψαλμοί 37: 16-17) Ο δίκαιος απολαμβάνει το λίγο που έχει περισσότερο από ό,τι οι ασεβείς απολαμβάνουν τον μεγάλο πλούτο τους. Ο πλούσιος άνθρωπος αντλεί την ικανοποίησή του από τη σχέση του με το Θεό και την καθαρή του συνείδηση. Όμως οι ασεβείς πλούσιοι δε μπορούν ν’ αντλήσουν πραγματική ευτυχία από τον πλούτο τους.
«Μην θαυμάζεις όταν ένας άνθρωπος πλουτίσει, όταν η δόξα του οίκου του αυξηθεί· επειδή, στον θάνατό του, δεν θα πάρει μαζί του τίποτε, ούτε η δόξα του θα τον ακολουθήσει. (…) Ο άνθρωπος με τιμές χωρίς σοφία ομοιώθηκε με τα κτήνη τα φθειρόμενα.» (Ψαλμοί 49: 16-17, 20)
Μην εκπλήσσεσαι και θαυμάζεις όταν βλέπεις έναν άνθρωπο να γίνεται πλούσιος, λέει ο Δαβίδ. Δυστυχώς στην κουλτούρα μας οι άνθρωποι κάνουν είδωλα και έχουν για πρότυπα πλούσιους άνδρες και γυναίκες, και μάλιστα υποτάσσονται σε αυτούς. Θεωρούν τους πλούσιους σούπερ σταρ, άσχετα μάλιστα αν απέκτησαν τον πλούτο τους από κληρονομιά ή με ανέντιμα μέσα. Σήμερα, δυστυχώς, η αξία ενός ανθρώπου μετριέται με το χρήμα που έχει. Η τηλεόραση, οι εφημερίδες, τα περιοδικά και το Διαδίκτυο το επιβεβαιώνουν καθημερινά.
Όμως ο Δαβίδ μας θυμίζει το αυτονόητο: όταν ο άνθρωπος πεθάνει, δεν παίρνει τίποτα μαζί του. Όλος ο πλούτος του θα μείνει πίσω και άλλοι που δεν κοπίασαν θα τον σκορπίσουν χωρίς περίσκεψη, βλάπτοντας μάλιστα τους εαυτούς των.
Ο Δαβίδ επίσης μας λέει ότι ο πλούσιος που δεν έχει σοφία δεν διαφέρει πολύ από τα ζώα που χάνονται. Πλούτος χωρίς σοφία κάνει τον άνθρωπο κτηνώδη. Απεναντίας, όποιος πλούσιος είναι και σοφός δεν θα γίνει ποτέ σκλάβος στα πλούτη του. Το χρήμα δεν θα είναι δυνάστης αλλά υπηρέτης του – μέσον για να ωφελήσει όχι απλά την οικογένειά του αλλά και άλλους λιγότερο τυχερούς και ικανούς απ’ αυτόν.
Οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης ήταν πολύ σκληροί απέναντι στους πλούσιους:
«Θα ρίξουν το ασήμι τους στους δρόμους, και το χρυσάφι τους θα είναι σαν ακαθαρσία· το ασήμι τους και το χρυσάφι τους δεν θα μπορέσουν να τους λυτρώσουν κατά την ημέρα της οργής του Κυρίου· δεν θα χορτάσουν τις ψυχές τους, και δεν θα γεμίσουν τις κοιλιές τους· για τον λόγο ότι έγινε το πρόσκομμα της ανομίας τους.» (Ιεζεκιήλ 7: 19)
Σύμφωνα με τον Ιεζεκιήλ, τα πλούτη είναι παγίδα που παρασύρει τους ανθρώπους να αμαρτάνουν. Κατά την ημέρα της οργής του Κυρίου, που έρχεται όπως ο κλέφτης τη νύχτα, δηλαδή κατά την ημέρα της ανταπόδοσης όπου καθένας θερίζει αυτό που έσπειρε, το ασήμι και το χρυσάφι εκείνων που το συγκέντρωσαν με ανέντιμους τρόπους δεν θα τους ελευθερώσει. Θα τους είναι άχρηστο. Μάλιστα θα το πετάξουν στους δρόμους ως ακάθαρτο πράγμα διότι δεν τους έσωσε. Η ψυχή τους θα διψάει για ειρήνη και σωτηρία, αλλά ο πλούτος τους δεν θα τους ξεδιψάσει.
Για να δούμε τι είπε κι ένας άλλος μεγάλος προφήτης της Παλαιάς Διαθήκης, ο Ιερεμίας:
«Όπως η πέρδικα που κλωσσάει και δεν εκκολάπτει νεοσσούς, έτσι κι αυτός που αποκτάει πλούτη με άδικο τρόπο θα τα αφήσει στο μέσον των ημερών του, και στα έσχατά του θα είναι άφρονας.» (Ιερεμίας 17: 11) Αυτός που χρησιμοποίησε άδικα μέσα για ν’ αποκτήσει χρήματα, ίσως καταφέρει για κάποιο διάστημα να τα απολαύσει. Αργότερα όμως, στα μέσα της ζωής του, θα του έρθουν οι “λογαριασμοί” να πληρώσει για τις αδικίες του, και στα έσχατά του θα αποδειχτεί πως ήταν άφρονας. Ο άγραφος νόμος της ανταπόδοσης βρίσκεται διαρκώς σε λειτουργία και δεν είναι προσωπολήπτης. Η ζωή μας έχει δώσει πολλά παραδείγματα για τις συμφορές που βρίσκουν αυτούς που πλούτισαν παράνομα.
Και πάλι ο Ιερεμίας εξαπολύει «Ουαί» σ’ αυτούς που πλούτισαν αδικώντας:
«Ουαί σ' αυτόν που οικοδομεί το σπίτι του χωρίς δικαιοσύνη, και τα υπερώα του χωρίς ευθύτητα· αυτόν που μεταχειρίζεται την εργασία του πλησίον του δωρεάν, και δεν του αποδίδει το μισθό του κόπου του.» (Ιερεμίας 22: 13) Φαίνεται ότι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο ήταν μια σάπια συνήθεια από αμνημονεύτων χρόνων. Ο Ιερεμίας εξαπολύει «Ουαί» εναντίον εκείνων οι οποίοι δεν αποδίδουν το μισθό στους εργαζόμενους.
Η εκμετάλλευση των εργαζομένων απαγορευόταν από το Μωσαϊκό νόμο:
«Δεν θα αδικήσεις τον πλησίον σου ούτε θα αρπάξεις· δεν θα διανυχτερεύσει ο μισθός του μισθωτού σου μαζί σου μέχρι το πρωί.» (Λευιτικό 19:13)
«Δεν θα αδικήσεις μισθωτό, φτωχό και ενδεή από τους αδελφούς σου ή τους ξένους σου, που είναι στη γη σου, μέσα στις πύλες σου.
Θα του δώσεις τον μισθό του αυθημερόν, πριν ο ήλιος δύσει επάνω του· επειδή είναι φτωχός και έχει την ελπίδα του σ' αυτόν (το Θεό)· για να μη βοήσει εναντίον σου στον Κύριο, και γίνει σε σένα αμαρτία.» (Δευτερονόμιο 24: 14-15)
Αυθημερόν έπρεπε να αποδίδεται ο μισθός στον εργαζόμενο! Στις οικονομικές συναλλαγές με άλλους, οι άνθρωποι πρέπει να συμμορφώνονται με τις αρχές της δικαιοσύνης. Διαφορετικά, τα ουαί των φτωχών που αδικούνται, ενωρίτερα ή αργότερα θα έχουν αρνητικά αποτελέσματα πάνω τους αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία.
Ας δούμε τώρα τι λέει για τον πλούτο ο σοφός Σολομών στις Παροιμίες του:
«Η ευλογία του Κυρίου στην κεφαλή του δικαίου πλουτίζει, και λύπη δεν θα προστεθεί στην καρδιά.» (Παροιμίες 10: 22)
Ώστε η ευλογία του Θεού στον δίκαιο άνθρωπο που αποταμιεύει λίγο-λίγο μέσω έντιμης εργασίας θα του φέρει πλούτο! Και αυτός ο πλούτος δεν θα συνοδεύεται από λύπη στην καρδιά, όπως συμβαίνει με όσους πλουτίζουν με ανέντιμα μέσα.
«Καλύτερο το λίγο με δικαιοσύνη, παρά μεγάλα εισοδήματα με αδικία.» (Παροιμίες 16: 8) Είναι καλύτερα οι άνθρωποι να έχουν λιγότερα εισοδήματα αλλά να τ' αποκτούν με έντιμα μέσα, παρά να έχουν πολλά που τα απέκτησαν με απάτες και αδικίες. Οι πρώτοι, εάν φυσικά αρκούνται σε όσα έχουν και δεν μεμψιμοιρούν αλληθωρίζοντας προς τους πλούσιους, απολαμβάνουν τα λιγοστά αγαθά τους περισσότερο από ό,τι οι πλούσιοι την αφθονία τους, αφού οι τελευταίοι ποτέ δε νιώθουν ότι έχουν αρκετά και δε βρίσκουν γαλήνη στην καρδιά τους από τους φόβους που τους κυριεύουν.
«Το να επιδιώκει κάποιος θησαυρούς με ψευδή γλώσσα είναι κυνήγι ματαιοτήτων που κρύβουν παγίδες θανάτου.» (Παροιμίες 21: 6) Ο πλούτος εκείνων που τον απέκτησαν ψευδόμενοι, υπογράφοντας εν κρυπτώ απατηλά συμβόλαια, κλπ., είναι σαν τον καπνό που εξαφανίζεται γρήγορα. Ο πλουτισμός μέσω απάτης είναι ματαιότητα και θανατηφόρος παγίδα.
«Μην έχεις αγωνία να γίνεις πλούσιος· έχε τη σοφία να συγκρατείς τον εαυτό σου. Θα εστιάσεις τα μάτια σου σ' αυτό που δεν υπάρχει; Επειδή ο πλούτος, βέβαια, έχει φτερά σαν του αετού και πετάει.» (Παροιμίες 23: 4-5) Ο σοφός Σολομών προειδοποιεί τους ανθρώπους να μην αγωνιούν για το πώς θ’ αποκτήσουν χρήματα. Η ζήλεια γι’ αυτά που έχει ο άλλος μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα την καταπόνηση και την εξάντληση του εαυτού. Ο άνθρωπος πρέπει να έχει τη σοφία να συγκρατεί τον εαυτό του από το ανελέητο κυνηγητό χρήματος. Η υγεία, η εσωτερική γαλήνη, η καθαρή συνείδηση, ελεύθερος χρόνος για την οικογένεια και για πνευματική εξέλιξη, είναι πράγματα απείρως πολυτιμότερα από το χρήμα.
Εξάλλου το χρήμα είναι πολύ αβέβαιο και απρόβλεπτο. Από τη μια στιγμή στην άλλη μπορεί να κάνει φτερά. Αρκεί μια λανθασμένη απόφαση, μια αρνητική συγκυρία, η επιλογή λάθος προσώπων ως συνεργατών, κλπ., για να κάνει φτερά η περιουσία μέσα σε μια νύχτα. Το χρήμα είναι ρευστό, και σαν τέτοιο κανείς δεν μπορεί να το συγκρατήσει με ασφάλεια στα χέρια του.
«Ο πλούτος δεν μένει για πάντα· ούτε το στέμμα είναι εξασφαλισμένο για όλες τις γενεές.» (Παροιμίες 27: 24)
Ούτε το χρήμα ούτε η δόξα είναι εξασφαλισμένα για πάντα. Όμως ο πλούτος των αρετών της ψυχής και το στέμμα της δικαιοσύνης έχουν αιώνια αξία.
«Πλούτο και φτώχεια μη μου δώσεις. Προμήθευσέ μου τα δέοντα για να είμαι αυτάρκης. Μήπως χορτάσω και σε αρνηθώ, και πω: Ποιος είναι ο Κύριος;
Ή, μήπως, καθώς βρεθώ φτωχός, κλέψω και βλασφημήσω το όνομα του Θεού.» (Παροιμίες 30: 8β-9)
Ο πλούτος απομακρύνει τον άνθρωπο από το Θεό, δηλαδή από το πνευματικό μονοπάτι προς την ηθική τελείωση, που είναι και ο γήινος προορισμός του. Η φτώχεια επίσης μπορεί να ωθήσει τον άνθρωπο στην κλοπή και στην αγανάκτηση εναντίον του Θεού. Επομένως ο άνθρωπος πρέπει να εύχεται να έχει ό,τι χρειάζεται για να είναι αυτάρκης. Όπως λέει και το «Πάτερ ημών», ο άνθρωπος αρκεί να προσεύχεται για «τον άρτο τον επιούσιο».
Μερικές ακόμη αναφορές στον πλούτο βρίσκουμε στον Εκκλησιαστή:
«Αυτός που αγαπά το αργύριο δεν θα χορτάσει από αργύριο· ούτε από εισοδήματα αυτός που αγαπά την αφθονία· ματαιότητα είναι και τούτο.» (Εκκλησιαστής 5: 10)
Ο φιλάργυρος ποτέ δε χορταίνει, και ο πλεονέκτης ποτέ δε νιώθει ότι έχει αρκετά. Διαρκώς θέλει περισσότερα. Η πλεονεξία του τον σπρώχνει να επιδιώκει όλο και πιο πολλά, και δε μπορεί ποτέ να βρει εσωτερική ειρήνη και ευτυχία.
«Γλυκύς είναι ο ύπνος του εργάτη, είτε λίγο φάει είτε πολύ· ενώ ο χορτασμός του πλουσίου δεν τον αφήνει να κοιμάται.» (Εκκλησιαστής 5:12) Ένας εργαζόμενος με καθαρή συνείδηση, είτε με γεμάτο είτε με μισογεμάτο στομάχι απολαμβάνει ένα γλυκύ και ήσυχο ύπνο. Απεναντίας, η αφθονία του πλουσίου τον κάνει να χάνει τον ύπνο του. Ο φόβος των ληστών, των εκβιαστών, των απαγωγέων, ενδεχομένως και μια ένοχη συνείδηση, βασανίζουν τον πλούσιο.
Να και μια αναφορά του Εκκλησιαστή στην τσιγκουνιά:
«Υπάρχει μια αρρώστια που είδα κάτω από τον ήλιο: πλούτος που φυλάσσεται απ' αυτόν που τον έχει προς ζημία του.» (Εκκλησιαστής 5: 13) Υπάρχουν και πλούσιοι τσιγκούνηδες, που νιώθουν πάμφτωχοι και ζουν με στερήσεις ακόμη και βασικών αγαθών. Αυτό είναι μια αρρώστια, μας λέει ο Εκκλησιαστής, και ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει μαζί του;
Ας δούμε τώρα τι λέει η Καινή Διαθήκη για τον πλούτο και τους πλούσιους.:
«Μη θησαυρίζετε θησαυρούς στη γη, όπου ο σκόρος και η σκουριά καταστρέφουν και όπου κλέφτες κάνουν διαρρήξεις και κλέβουν.
Αντίθετα, να θησαυρίζετε για τους εαυτούς σας θησαυρούς στον ουρανό, όπου ούτε σκόρος καταστρέφει ούτε σκουριά, και όπου κλέφτες δεν κάνουν διαρρήξεις ούτε κλέβουν.
Γιατί όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι και η καρδιά σας.» (Κατά Ματθαίο 6: 19-21)
Εδώ έχουμε τα λόγια του ίδιου του Ιησού να κάνει έκκληση σ’ αυτούς που τον ακολουθούσαν για να μη συγκεντρώνουν υλικό πλούτο αλλά πνευματικούς θησαυρούς. Τέτοιοι θησαυροί δεν κινδυνεύουν ούτε από κλέφτες ούτε από σκόρο, αφού κανένας εξωτερικός παράγοντας δεν μπορεί να βλάψει τον πνευματικό θησαυρό της καρδιάς.
Εκείνοι, όμως, που συσσωρεύουν υλικό πλούτο θα απειλούνται πάντα από κάποιον ή κάτι και θα διακατέχονται από διαρκή φόβο μήπως τον χάσουν.
«Κατόπιν τους είπε: "Να προσέχετε και να φυλάγεστε από κάθε είδους πλεονεξία, γιατί η ζωή του ανθρώπου δεν εξαρτάται από τα υπάρχοντά του, όσα παραπανίσια πλούτη κι αν αποκτήσει".
Και συνέχισε με μια παραβολή λέγοντάς τους: "Κάποιου πλούσιου ανθρώπου τα χωράφια έδωσαν άφθονη σοδειά.
Σκεφτόταν λοιπόν ο άνθρωπος αυτός κι έλεγε από μέσα του: Τι θα κάνω τώρα που δεν έχω πού να αποθηκέψω τα γεννήματά μου; Είπε λοιπόν:
Να, τι θα κάνω. Θα γκρεμίσω τις αποθήκες μου και θα χτίσω μεγαλύτερες, κι εκεί θα συνάξω όλα τα γεννήματά μου και τα αγαθά μου.
Έπειτα θα πω στην ψυχή μου: Ψυχή έχεις πολλά αγαθά αποθηκευμένα που αρκούν για χρόνια πολλά. Ξεκουράσου, τρώγε, πίνε, απολάμβανε!
Αλλά ο Θεός του είπε: Άφρονα! Τούτη τη νύχτα την ψυχή σου απαιτούν από σένα. Όσα λοιπόν ετοίμασες, τίνος θα είναι;
Το ίδιο άφρονας είναι όποιος συγκεντρώνει πλούτη για τον εαυτό του και δεν πλουτίζει σε ευσέβεια".» (Κατά Λουκά 12: 15-21)
Αυτή είναι μια από τις πιο αξιοσημείωτες παραβολές του Ιησού. Ο πλεονέκτης είναι ανόητος διότι ποτέ δεν σκέπτεται το θάνατο, ακόμη κι όταν έχει φτάσει σε μεγάλη ηλικία. Συγκεντρώνει πλούτο αδιάκοπα σα να επρόκειτο να ζήσει χίλια χρόνια. Και θησαυρίζει ούτως ώστε μια μέρα να μη χρειάζεται να εργάζεται και να πει στην ψυχή του «ξεκουράσου, τρώγε, πίνε και απολάμβανε»! Ξαφνικά όμως φτάνει ο θάνατος, και ο άφρονας πλούσιος θα φύγει γυμνός, χωρίς πνευματικά στολίδια, ενώ όλοι οι θησαυροί του θα μείνουν πίσω και άλλοι θα τους ξοδέψουν και θα τους απολαύσουν χωρίς να έχουν κοπιάσει.
«Κι ο σπόρος που σπάρθηκε στ' αγκάθια είναι εκείνος που ακούει το λόγο, όμως η μέριμνα της γήινης αυτής ζωής και η απάτη του πλούτου καταπνίγουν το λόγο και γίνεται άκαρπος.» (Κατά Ματθαίον 13: 22)
Είναι δύσκολο για το σπόρο της πνευματικής διδασκαλίας να ριζώσει και ν’ ανθίσει στις καρδιές εκείνων που αγαπούν τον πλούτο. Οι κοσμικές έγνοιες και η αγάπη του πλούτου είναι σαν τ’ αγκάθια που πνίγουν το σπόρο και δεν τον αφήνουν ν’ ανθίσει και να φέρει καρπό. Αποσπούν την προσοχή του ανθρώπου από του ν’ ακολουθήσει το μονοπάτι της δικαιοσύνης και να περπατήσει σε αυτό, κάτι που θα έπρεπε να είναι η προτεραιότητα στη ζωή μας.
«Πουλήστε τα υπάρχοντά σας, και δώστε ελεημοσύνη. Κάντε για τον εαυτό σας βαλάντια που δεν παλιώνουν, θησαυρό στους ουρανούς που δεν χάνεται, όπου κλέφτης δεν πλησιάζει ούτε σκουλήκι καταστρέφει. Επειδή όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι και η καρδιά σας.» (Κατά Λουκά 12: 33-34) Εδώ έχουμε μια ακόμη προτροπή του Ιησού, ομολογουμένως δύσκολα εφαρμόσιμη. Πρέπει κανείς να πουλάει τα υπάρχοντά του και να δίνει ελεημοσύνη! Όλα; Αν καταφέρναμε να πουλήσουμε και να δίναμε ελεημοσύνη έστω από το περίσσευμα της περιουσίας μας, κάτι που δεν θα στερούσε τα αναγκαία από τους εαυτούς μας και την οικογένειά μας, θα ξαλαφρώναμε από το περιττό βάρος που μας φράζει το δρόμο προς την πνευματική τελείωση, εξασφαλίζοντας πνευματικούς θησαυρούς.
